Қазақтың ұлы ағартушы-демократтарының сыни ойлары

Лекция мақсаты:

Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаевтың еңбектеріндегі сыни ойлармен танысу.

 Сұрақтар:

1. Ш.Уәлихановтың қазақ ауыз әдебиетін зерттеуі. «Манас» жыры
2. Ы.Алтынсариннің «Қазақ хрестоматиясы» — әдеби педагогикалық сыни ойдың жемісі.
3. Абай – қазақтың ұлы ақыны. Абай шығармашылығындағы сыншыл реализм.
4. Абайдың сөз өнері туралы ой-пікірлері. Абай эстетикасы – қазақтың сыншыл ой-пікірінің биік шыңы.  

Шоқан  Уәлиханов,  Ыбырай  Алтынсарин,  Абай  Құнанбаевтың  еңбектеріндегі  сыни  ой-пікірлер.

Г.Потаниннің  Шоқан  Уәлиханов  «Қазақ  әдебиетінің  өркендеуіне   негіз  сала  алар  еді»  деген  тезисінің  мәні  және  Шоқан  еңбектерінің  көркемдік  қасиеттері  мен  публицистикалық  ой-түйіндері.

Шоқан  -  қырғыздың  ұлы  эпосы  «Манасты»  тұңғыш  зерттеуші.

Шоқанның  ауыз  әдебиетіне  көзқарасы  және  оның  үлгілерін  жинап,  зерттеуі.  «Қазақ  халықтық  өлеңдерінің  түрлері  туралы»  еңбегінде  қазақ  өлең  түрлері  мен  өнерпаз  дарындарды  классификациялауы.

Шоқан  -  қазақ  халқының  ғылыми  ой-пікірі  оянуының  қарлығашы.

Ыбырай  Алтынсарин  жасаған  «Қазақ  хрестоматиясының»  тарихи  мәні.  Хрестоматия  жасау  -  ғылыми-сыни  ойдың  жемісі.  Ыбырайдың  ана  тілінің  тазалығын  сақтау  жолындағы  күресі  және  қазақ  тілін  өркендету  жайындағы  ойлары.

Ыбырай  -  қазақ  халқының  педагогикалық  ой-пікірін  жүйелі  негізге  салған,  сыншылық  ойға  педагогикалық  арна  дарытқан  дарын.

Абай  Құнанбаев  -  сыншыл  реализм  дәстүріндегі  жаңа  эстетикалық  мұратты  қалыптастырған,  сөз  өнерінің  қадір-қасиетін  жаңа  сатыға  көтерген  ұлы  ақын.  Өлеңге,  ақындық  дарынға  Абайдың  көзқарасы.  Көркем  сөздің  қоғамдық  және  әлеуметтік  мәнін  ашуда  Абайдың  ролі.  Өнерпаз  дарынды  қадірлеу,  көркем  сөзді  ел  кәдесіне  асыру,  қазақтың  мақал-мәтелдердің  мәні  және  оларды  сын  елегінен  өткізе  бағалауы,  түр  мен  мазмұнның  ажыраспас  бірлігін  талап  ету,  оқушы  мен  тыңдаушыны  тәрбиелеу,  көркем  шығарманың  әлеуметтік  мәнін  ашу  -  Абай  негізін  қалаған  жаңа  эстетикалық  мұраттың  негіздері.

Абай  -  қазақтың  эстетикалық  таным-білігінің  жаңа  нормасын  жасушы. Қазақтың  ұлы  ағартушы-демократтарының  сыни  ой-пікірдің  қадасын  қадап,  өрісті  арна  тауып  берудегі  тарихи  еңбектерінің  мәні.

Өзін-өзі бақылау тапсырмалары:

- Шоқан  еңбектерінің  көркемдік  қасиеттері  мен  публицистикалық  ой-түйіндері қандай?

- Ыбырай  Алтынсарин  жасаған  «Қазақ  хрестоматиясының»  тарихи  мәні.

- Абайдың сөз өнеріне, өнерпазға қояр талабы қандай?

- Абай өлеңдеріндегі сыншыл реализмді атап көрсетіңіз.

Әдебиеттер тізімі:

1. Қаратаев М. Казахская литературная критика на современном этапе. Алма-ата, 1974.
2. Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы. Алматы, 1996.
3. Ысмайылов Е. Сын мен шығарма. Алматы, 1960.
4. Ысқақұлы Д. Сын өнері. Алматы, 2001.